ગૂઢ રહસ્યોથી ભરેલું ડાંગનાં આદીવાસીઓનું લોક જીવન

   ગૂઢ રહસ્યોથી ભરેલું  ડાંગનાં આદીવાસીઓનું લોક જીવન

ગુજરાત રાજ્યના છેવાડે આવેલો અને 98% આદિવાસી વસ્તી ધરાવતો ડાંગ જિલ્લો તેના વિલક્ષણ રીત-રિવાજો અને પરંપરાગત કુદરતી સંસ્કૃતિને કારણે ગહન રહસ્યથી ઘેરાયેલો છે. 'માનો યા નમાનો' જેવી ઘટનાઓ અહીં રોજ જોવા મળે છે. ડાંગના શિક્ષિત આદિવાસી શાળાના પટાંગણમાં ધુણતા બાળકો કે પહાડી દેવની પૂજામાં ખૂબ જ આ શિક્ષિત સમાજ   આસ્થા ધરાવે છે.  આહવા તાલુકાના અંતરિયાળ વિસ્તારમાં આવેલ આદિવાસી પ્રકૃતિ દેવતા 'નળદા દેવ' સ્થાનિક ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશના આદિવાસી સમુદાયો માટે આસ્થાનું કેન્દ્ર છે. અહીં આદિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ માટે માનવામાં આવતી બાધા પૂરી થાય છે તેવી લોક માન્યતા છે. અહીં વિઘ્નો પૂર્ણ કરવાનું લોક વચન પ્રચલિત છે. અહીં બાધાને પૂર્ણ કરવા માટે યજ્ઞની પ્રક્રિયા ખૂબ જ ક્રૂર માનવામાં આવે છે. બલિદાનની ખૂબ જ વિચિત્ર પદ્ધતિમાં, મરઘા, બકરા અને ઘેટાંને તીક્ષ્ણ હથિયારોથી કાપવાને બદલે લાકડાના ફટકા વડે માર મારી‌ બલી ચઢાવવામાં આવે છે. આદિવાસીઓ, મહિલાઓ, બાળકોની સામે જ આ પ્રક્રિયા કુદરતી ગણાય છે.

આદિવાસીઓના દેવાધિ દેવ નળદા દેવની આસ્થા અંગ્રેજોના સમયથી ડાંગી રાજા-રજવાડાના સમયથી ચાલી આવતી હોવાનું કહેવાય છે. નળદા દેવની આસ્થા મુજબ આદિવાસી લોકોની ઘર, કોર્ટ કચેરી, ઘરની તમામ સમસ્યાઓનું નિરાકરણ આવે તેવી દૃઢ માન્યતા છે. અહીં ગ્રામ પંચાયત, તાલુકા, જિલ્લા, વિધાનસભા કે લોકસભામાં વિજય મેળવવા માટે બકરા કે ઘેટાની બલિદાન આપવાનું માનવામાં આવે છે. તેમજ વિજય પ્રાપ્ત કર્યા બાદ બકરા અને ઘેટાંની બલિ ચઢાવવામાં આવે છે. ખૂબ જ વિચિત્ર બલિદાન પ્રથા હોવા છતાં, આ નાલદા દેવ સ્થાનક લોકોમાં વધુને વધુ લોકપ્રિય બની રહ્યું છે અને દેવતા કદમાં વિકસ્યા છે. 

નળદા દેવ સ્થાનકમાં વર્ષોથી ભગત ભુવા તરીકે ફરજ બજાવતા જાણિતા ભુવા ઝગરાભાઈ ભોયેએ એક અખબારને જણાવ્યું હતું કે, આદિવાસી લોકો અહીં તમામ પ્રકારના પ્રશ્નો સાથે માથું ઊંચકે છે. ખાસ કરીને પરિવારમાં પડતી મુશ્કેલીઓ, *બીમારી, માંદગી, પશુઓની કતલ, નોકરી ધંધો વગેરેનો ઉમળકાભેર ઉકેલ આવ્યો છે. અહીં ખાસ કરીને કોર્ટ કેસનો નિર્ણય, ચૂંટણીમાં વિજય હાંસલ કરવા માટે નેતાની હોડ છે. તેમજ તેમને સફળતા પણ મળે છે. નળદા દેવ આદિવાસી સમાજના જાગૃત દેવ છે. પરિસર ભક્તોથી ભરેલું છે જે અહીં તેમની દરેક મનોકામના પૂર્ણ કરે છે.

નળદા ભગવાનને બકરા અને ઘેટાં ચઢાવવાની ક્રૂર પદ્ધતિ પર સવાલ ઉઠાવતા તેમણે કહ્યું કે આ ભગવાનને લિંગા ડાંગના ભીલ રાજવી કૂલ દ્વાખો દ્વારવી પરિવારને દર્શન આપીને તેમની માનતા પૂરી કરવાની પદ્ધતિ કહેવાય છે. એવું લાગે છે કે ભગવાનના શ્રાપને કારણે, કેટલાક આદિવાસીઓ દ્વારા વર્ષો પહેલા અહીંના રાજવીઓ દ્વારા ચઢાવવામાં આવતા બલિદાનની ચોરીને કારણે બલિદાનની પદ્ધતિ અને નિયમો બનાવવામાં આવ્યા હતા.

બ્રિટિશ કાળ દરમિયાન, ભીલ રાજવીઓ માનતા હતા કે ભગવાનની બાધા પૂરી થઈ ગઈ છે. આ ઉપરાંત, આ વિસ્તારમાં કોઈના પરિવાર અથવા સંબંધીઓ સાથે દેવતાને ચઢાવવામાં આવતા બલિદાન ખાવાની પ્રથા છે, તેમજ બલિદાન કરાયેલ મરઘી, ઘેટાં અને બકરાનું માંસ ઘરે લઈ જવાની પ્રથા છે. તો અહી મન્તા પૂર્ણ કરનાર ભક્તોની સાથે સગપણનો સ્નેહ અને મહિલાઓ અને બાળકોની ભીડ પણ ખાસ જોવા મળી રહી છે. આમ ગહન રહસ્યોથી ઘેરાયેલા ડાંગના નલદા દેવતા સહિત પહાડી દેવતાની પૂજા આદિવાસી સમાજ માટે ભારે આસ્થાનું કેન્દ્ર રહી છે.